Pomnik w Czarnem Dolnem

    Temat pomników okazał się być bardzo "wciągający". Przygotowując krótki wpis o obelisku w Racholcu pamiętałam, że dostałam kiedyś fotografię - powojenną - opisaną jako pomnik w Brachlewie, 1959 rok. Planowałam, aby jej skan wkleić do poprzedniego posta. Kiedy odnalazłam zdjęcie, okazało się, że podpis na odwrocie wprowadził mnie w błąd. To nie był pomnik w Brachlewie. Błąd popełnił autor opisując swoją fotografię.
    Zaczęłam zastanawiać się, który to może być obelisk. W końcu na terenie naszego powiatu było ich kilkanaście. Z pomocą przyszło mi wydawnictwo Wilhelma Krügera Marienwerder 1233-1945. Znalazłam w nim denkmal z mojego zdjęcia. Ów pomnik znajdował się w Czarnem Dolnem. Ciekawa byłam, czy także - jak ten w Brachlewie - dotrwał do czasów współczesnych. Miejsce lokalizacji łatwo było zidentyfikować, gdyż na przedwojennym zdjęciu po lewej stronie widać było najważniejszy punkt w każdej większej miejscowości - kościół.

    Ale może najpierw kilka faktów. Czarne Dolne przed wojną nosiło nazwę Niederzehren. Pomnik ku czci poległych w I wojnie światowej został odsłonięty 23 października 1927 roku przez pastora Klafki oraz przewodniczącego organizacji Kriegervereins Alwina Nikla. Miał kształt wysokiego obelisku na planie kwadratu z dostawionymi bocznymi mniejszymi częściami. U zwieńczenia mieszkańcy także wybrali orła z rozpostartymi skrzydłami. Zbudowany był z granitowych dużych kostek. Po 1945 roku pomnik podzielił los innych miejsc pamięci - został odarty z wszystkich symboli i płyt, a w centralnym miejscu powieszono tablicę z napisem: "Nie rzucim ziemi skąd nasz ród"...
    ...Cóż stało się z pomnikiem? Rozebrano go w końcu. Podobno był przedmiotem sporu gdzieś pod koniec lat sześćdziesiątych, kiedy Polska właśnie, na fali akcji Tysiąc szkół na Tysiąclecie budowała na wsiach tzw. domy nauczyciela. Spór dotyczył kwestii unicestwienia obelisku i ulokowania w jego miejscu takiego domu. Bardzo sprzeciwiał się temu Czesław Ostrowski - jeden z pierwszych osiadłych we wsi w 1945 roku, twórca i kierownik szkoły we wsi. Podobno ten kresowiak z pochodzenia tak przejął się sprawą pomnika, że dostał zawału serca i zmarł. Mimo tych tragicznych zdarzeń mieszkańcy podjęli decyzję - denkmal rozebrano, a na pustym placu rozpoczęto budowę.
    Tak więc w miejscu, w którym niegdyś wspominano poległych w I wojnie światowej dziś stoi budynek mieszkalny. Niepozorny, dawno już utracił ślady swojej nowości. Ciekawe, czy mieszkańcy wiedzą, co było tu zanim wybudowano ich dom?

Pomnik w Czarnem Dolnem jest znakomitym przykładem "adaptacji" na cele propagandy polskiej. Na powyższym zdjęciu w stanie po odsłonięciu w 1927 roku

Ten sam pomnik w 1959 roku....

Uwagę zwraca tablica na zniszczonym pomniku z napisem "Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród"

Dom Nauczyciela, wybudowany na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Po lewej stronie także widać kościół...